Grzegorz Górka, Karol Rusecki
18 Biesiada Krajoznawcza Związku Górnośląskiego do Wilamowic
po wilamowsku („wymysioeryś”):
Oły łaojt zajn gybiin yr frajchajt głajch myta aondyn łaojta
Dy zajn bysienkt mytum gydechnys an myt ar zejł an dy zuła
zich myt aondyn bygejn wi bridyn
po polsku:
Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem godności
i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem, i powinni
postępować wobec innych w duchu braterstwa.
(Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Artykuł l)
Koło Katowice – Wełnowiec - Józefowiec i Bractwo Turystyczne ZWIĄZKU GÓRNOŚLĄSKIEGO zorganizowały w sobotę dnia 3 października 2009 r. 18 Biesiadę Krajoznawczą Związku Górnośląskiego im. Janusza Kalinowskiego do WILAMOWIC.Odwiedziliśmy Wilamowice i położoną w tej samej gminie Starą Wieś.
W Wilamowicach do dziś kultywowane są zwyczaje i pielęgnowany język (wilamowski czyli „wymysioeryś”), które przybliżyliśmy uczestnikom Biesiady.
Wilamowice położone są na pograniczu Podgórza Wilamowickiego i Pogórza Śląskiego w powiecie bielskim województwa Śląskiego. Historia Wilamowic łączy się z dziejami tutejszych mieszkańców. Zgodnie z podaniami historyków po spustoszeniu ziem polskich przez najazd Tatarów w 1241 roku, piastowscy władcy postanowili sprowadzić na spustoszałe i spalone ziemie osadników z Zachodu w celu ożywienia rolnictwa, przemysłu i handlu. Około roku 1250 na tereny Wilamowic przybyli osadnicy z Fryzji i Flandrii /Belgia/ w obawie przed powodziami, które nawiedziły Europę Zachodnią (później doszli do nich osadnicy ze Szkocji). Osadnicy przywieźli na te tereny specyficzny folklor, język i obyczaje. W XVII wieku utworzony zostaje tutaj urząd gromadzki. W 1818 roku Wilamowice stają się miastem. W roku 1887 na tym terenie powstaje szkoła tkacka, a na początku XX-wieku fabryka włókiennicza.
Stara Wieś należy do gminy Wilamowice. Przez wieś przepływa rzeka Skowronka, a wokół znajduje się ciąg stawów rybnych. Na tzw. „Białej Glinie" o wys. 306 m npm stoi krzyż jubileuszowy o wysokości 33 m. Pierwsze wzmianki o wsi sięgają XIII wieku. Wieś założona przez przybyszów z Europy Zachodniej, którzy osiedlili się tutaj na prawach niemieckich, nadając wsi nazwę Wilhelmsdorf (pierwotna lokalizacja Wilamowic). W XIV wieku właścicielami wsi zostają rycerze Bibersteinowie, którzy z biegiem czasu zmieniają nazwisko na Starowieyscy. W roku 1656 wojska szwedzkie palą kilka domów i rabują tutejszy dwór. W roku 1772 wieś wraz z Ziemią Oświęcimską przypada Austrii. W roku 1787 powstaje tutaj pierwsza szkoła.. Do zabytków Starej Wsi, które warto zobaczyć należą: drewniany kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego z 1522r. W jego wnętrzu zwraca uwagę obraz „ Ukrzyżowanie" należący do tryptyku z początku XVI wieku. Bardzo interesujące jest muzeum w budynku parafii.
Przez wiele lat - aż do II wojny światowej, mieszkańcy zachowywali poczucie swej odrębności, pielęgnując obyczaje i swój język. Po II wojnie światowej w 1945 roku, władze komunistyczne próbowały zatrzeć ślady odrębnej kultury, zakazując używania języka wilamowskiego. W 1956 roku nakaz ten jednak uchylono. Od 1998 roku Wilamowice są siedzibą gminy miejsko -wiejskiej, w skład której wchodzą następujące miejscowości: Wilamowice – siedziba gminy, Dankowice, Hecznarowice, Pisarzowice, Stara Wieś, Zasole Bielańskie. W gminie działa 6 zespołów ludowych z czego w samych Wilamowicach: Regionalny Zespół Pieśni i Tańca Wilamowice - założony w 1948 roku, Regionalny Zespół Pieśni i Tańca „Cepelia Fil" założony w 1987roku, a także Stowarzyszenie Na Rzecz Zachowania Dziedzictwa Kulturowego Miasta Wilamowice.
Do zabytków Wilamowic należą : kościół neogotycki z 1926 r. – w 1960 dokonano jego poświęcenia, drewniane domy z XlX w., kapliczki z XIX w.
Zapoznając się z kulturą oraz historią Wilamowic, nie można pominąć znanych i sławnych Wilamowiczan, do których należą: św. Józef Bilczewski (1860-1923) arcybiskup, metropolita lwowski, Florian Biesik („Dante z Wilamowic”. W 1994 r. powstał film Doroty Latour o życiu Floriana Biesika - twórcy literatury wilamowiczan – będąc naczelnikiem stacji kolejowej w Trieście napisał poemat w języku wilamowskim "Of jer wełt" (Na tamtym świecie) wzorowany na "Boskiej komedii" Dantego. Pisał go w latach 1913-24. Zmarł 13 marca 1926 roku w Trieście), Józef Gara piszący językiem wilamowskim, Jadwiga Bilczewska-Stanecka założycielka zespołu Wilamowice.
Język wilamowski pochodzi z grupy języków zachodnich. N a początku XXI wieku niemalże wymarły. Nazwa języka pochodzi od nazwy Wilamowic - Wymysou. Dzięki pochodzącemu z Wilamowic – 16-letniemuTymoteuszowi Królowi, w dniu 18 lipca 2007 roku, Biblioteka Kongresu USA nadała językowi wilamowskiemu skrót ,, wym", a język ten zarejestrowany został w międzynarodowej organizacji normalizacyjnej. Mimo iż język ten spokrewniony jest z niemieckim, to jego użytkownicy (zwłaszcza w czasie okupacji hitlerowskiej) odmawiali jakichkolwiek związków z Niemcami, uważając się za Holendrów.
Obecnie około l % mieszkańców posługuje się tym językiem.
Dla przykładu przedstawiamy tekst modlitwy OJCZE NASZ w języku wilamowskim.
Ynzer Foter, du byst ym hymuł
Daj noma żuł zajn gywajt
Daj Kyngrajch żuł do kuma
Daj wyła zuł zajn y m hymuł an uf der aot
dos ynzer gywynłichys brut gao yns haojt
an fercaj yns ynzer siułda
wi wir aoj fercajn y ynzyn siułdigia
ny łat yns cyn zynda
zunder kaonst yns reta fum nistguta
/Do Dajs ej z Kyngrajch an dy maocht ans łaowa uf inda/ /Albowiem Twoje jest królestwo i moc i chwała/
Amen.
W Wilamowicach urodził się Św. Józef Bilczewski - kanonizowany w 2005 r. arcybiskup Lwowa, a ze Starej Wsi pochodzi obecny Arcybiskup Warszawski ks. Kazimierz Nycz.W ramach 18 Biesiady w Kościele Trójcy Przenajświętszej w Wilamowicach odbyła się Msza św. w intencji zmarłych:
- Janusza Kalinowskiego (1934-2007) – założyciela Koła Związku Górnośląskiego w Katowicach – Wełnowcu i pomysłodawcy Biesiad Krajoznawczych Związku Górnośląskiego,- ks. Prałata dr Jerzego Pawlika (1919-2009) – urodzonego w Katowicach – Józefowcu „przewodnika przewodników”: duszpasterza środowisk turystycznych i polonijnych w Europie środkowo - wschodniej, członka Rady Episkopatu Polski ds. Migracji, Turystyki i Pielgrzymek, krajowego koordynatora pielgrzymek pieszych, badacza dziejów Kościoła i wykładowcy seminariów duchownych, autora 66 książek, Członka Honorowego Związku Górnośląskiego, Laureata Nagrody im. Wojciecha Korfantego,
Po Mszy Św. o historii parafii opowiedział Proboszcz parafii Wilamowice (równocześnie dziekan dekanatu Wilamowickiego) ks. Prałat Michał Boguta. Dużą część jego opowieści zajęły opisy cudów, które były podstawą do beatyfikacji (2001) i kanonizacji (2005) Św. Józefa Bilczewskiego. W 1988 roku miejscowy rzeźbiarz amator Kazimierz Danek wyrzeźbił dla kościoła stacje Drogi Krzyżowej, ujawniając przy tym swój wielki talent. Obecnie większość wystroju kościoła, w tym monumentalny ołtarz główny są jego autorstwa
W Gminnym Ośrodku Kultury, odbył się występ Regionalnego Zespołu „Wilamowice” oraz spotkanie z Tymoteuszem Królem nt. Języka wilamowskiego. Występ był niecodzienny – Tymoteusz Król opisywał kilkanaście typów strojów wilamowskich – najpierw po wilamowsku a następnie tłumaczył to na język polski. Potem nastąpiła wiązanka tańców i pieśni z Wilamowic. Ponad godzinny występ zakończyły wspólny śpiew „Sto lat” dla Ojca Tymoteusza Króla, obchodzącego swoje urodziny. Potem były długie rozmowy pomiędzy przedstawicielami Związku Górnośląskiego i Towarzystwa Kultywowania i Promowania Śląskiej Mowy "Pro Loquela Silesiana" a Wilamowiczanami.
W Starej Wsi zwiedziliśmy (właśnie remontowany) kościół drewniany z XVI w. (pierwszy kościół w tym miejscu postawiono w XIV w.) – opowiedział nam o nim Proboszcz ks. Grzegorz Then. Zwiedziliśmy też niezmiernie interesujące Muzeum w budynku parafii, gdzie zdeponowanych jest na czas remontu wiele arcydzieł i relikwii, które wcześniej były w kościele. Zbiory nie dotyczą tylko dewocjonaliów – jest tam wiele cennych materiałów historycznych z regionu.
W Biesiadzie wzięło udział 55 osób dorosłych (m.in. Prezes Związku Józef Buszman, prezesi: Koła Wełnowiec - Józefowiec Karol Rusecki i bractwa turystycznego Grzegorz Górka oraz m.in. Bernadeta Szymik-Kozaczko z Podlesia z rodzinami, Ślązak Roku 2006 Leszek Jęczmyk z Bogucic, Andrzej Szczeponek z Pszowa-członek zarządu Towarzystwa Kultywowania i Promowania Śląskiej Mowy "Pro Loquela Silesiana") i 1 dziecko (Zosia Loret z Mysłowic - Brzezinki). Najwięcej uczestników było z Koła Wełnowiec - Józefowiec. Koło to ufundowało uczestnikom mini-przewodnik i zbiorowe zdjęcie z Biesiady.
W powyższych opisach wykorzystano materiały ze stron internetowych Miasta i Gminy Wilamowice i działających tam stowarzyszeń.
18 Biesiada Krajoznawcza Związku Górnośląskiego do Wilamowic
po wilamowsku („wymysioeryś”):
Oły łaojt zajn gybiin yr frajchajt głajch myta aondyn łaojta
Dy zajn bysienkt mytum gydechnys an myt ar zejł an dy zuła
zich myt aondyn bygejn wi bridyn
po polsku:
Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem godności
i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem, i powinni
postępować wobec innych w duchu braterstwa.
(Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Artykuł l)
Koło Katowice – Wełnowiec - Józefowiec i Bractwo Turystyczne ZWIĄZKU GÓRNOŚLĄSKIEGO zorganizowały w sobotę dnia 3 października 2009 r. 18 Biesiadę Krajoznawczą Związku Górnośląskiego im. Janusza Kalinowskiego do WILAMOWIC.Odwiedziliśmy Wilamowice i położoną w tej samej gminie Starą Wieś.
W Wilamowicach do dziś kultywowane są zwyczaje i pielęgnowany język (wilamowski czyli „wymysioeryś”), które przybliżyliśmy uczestnikom Biesiady.
Wilamowice położone są na pograniczu Podgórza Wilamowickiego i Pogórza Śląskiego w powiecie bielskim województwa Śląskiego. Historia Wilamowic łączy się z dziejami tutejszych mieszkańców. Zgodnie z podaniami historyków po spustoszeniu ziem polskich przez najazd Tatarów w 1241 roku, piastowscy władcy postanowili sprowadzić na spustoszałe i spalone ziemie osadników z Zachodu w celu ożywienia rolnictwa, przemysłu i handlu. Około roku 1250 na tereny Wilamowic przybyli osadnicy z Fryzji i Flandrii /Belgia/ w obawie przed powodziami, które nawiedziły Europę Zachodnią (później doszli do nich osadnicy ze Szkocji). Osadnicy przywieźli na te tereny specyficzny folklor, język i obyczaje. W XVII wieku utworzony zostaje tutaj urząd gromadzki. W 1818 roku Wilamowice stają się miastem. W roku 1887 na tym terenie powstaje szkoła tkacka, a na początku XX-wieku fabryka włókiennicza.
Stara Wieś należy do gminy Wilamowice. Przez wieś przepływa rzeka Skowronka, a wokół znajduje się ciąg stawów rybnych. Na tzw. „Białej Glinie" o wys. 306 m npm stoi krzyż jubileuszowy o wysokości 33 m. Pierwsze wzmianki o wsi sięgają XIII wieku. Wieś założona przez przybyszów z Europy Zachodniej, którzy osiedlili się tutaj na prawach niemieckich, nadając wsi nazwę Wilhelmsdorf (pierwotna lokalizacja Wilamowic). W XIV wieku właścicielami wsi zostają rycerze Bibersteinowie, którzy z biegiem czasu zmieniają nazwisko na Starowieyscy. W roku 1656 wojska szwedzkie palą kilka domów i rabują tutejszy dwór. W roku 1772 wieś wraz z Ziemią Oświęcimską przypada Austrii. W roku 1787 powstaje tutaj pierwsza szkoła.. Do zabytków Starej Wsi, które warto zobaczyć należą: drewniany kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego z 1522r. W jego wnętrzu zwraca uwagę obraz „ Ukrzyżowanie" należący do tryptyku z początku XVI wieku. Bardzo interesujące jest muzeum w budynku parafii.
Przez wiele lat - aż do II wojny światowej, mieszkańcy zachowywali poczucie swej odrębności, pielęgnując obyczaje i swój język. Po II wojnie światowej w 1945 roku, władze komunistyczne próbowały zatrzeć ślady odrębnej kultury, zakazując używania języka wilamowskiego. W 1956 roku nakaz ten jednak uchylono. Od 1998 roku Wilamowice są siedzibą gminy miejsko -wiejskiej, w skład której wchodzą następujące miejscowości: Wilamowice – siedziba gminy, Dankowice, Hecznarowice, Pisarzowice, Stara Wieś, Zasole Bielańskie. W gminie działa 6 zespołów ludowych z czego w samych Wilamowicach: Regionalny Zespół Pieśni i Tańca Wilamowice - założony w 1948 roku, Regionalny Zespół Pieśni i Tańca „Cepelia Fil" założony w 1987roku, a także Stowarzyszenie Na Rzecz Zachowania Dziedzictwa Kulturowego Miasta Wilamowice.
Do zabytków Wilamowic należą : kościół neogotycki z 1926 r. – w 1960 dokonano jego poświęcenia, drewniane domy z XlX w., kapliczki z XIX w.
Zapoznając się z kulturą oraz historią Wilamowic, nie można pominąć znanych i sławnych Wilamowiczan, do których należą: św. Józef Bilczewski (1860-1923) arcybiskup, metropolita lwowski, Florian Biesik („Dante z Wilamowic”. W 1994 r. powstał film Doroty Latour o życiu Floriana Biesika - twórcy literatury wilamowiczan – będąc naczelnikiem stacji kolejowej w Trieście napisał poemat w języku wilamowskim "Of jer wełt" (Na tamtym świecie) wzorowany na "Boskiej komedii" Dantego. Pisał go w latach 1913-24. Zmarł 13 marca 1926 roku w Trieście), Józef Gara piszący językiem wilamowskim, Jadwiga Bilczewska-Stanecka założycielka zespołu Wilamowice.
Język wilamowski pochodzi z grupy języków zachodnich. N a początku XXI wieku niemalże wymarły. Nazwa języka pochodzi od nazwy Wilamowic - Wymysou. Dzięki pochodzącemu z Wilamowic – 16-letniemuTymoteuszowi Królowi, w dniu 18 lipca 2007 roku, Biblioteka Kongresu USA nadała językowi wilamowskiemu skrót ,, wym", a język ten zarejestrowany został w międzynarodowej organizacji normalizacyjnej. Mimo iż język ten spokrewniony jest z niemieckim, to jego użytkownicy (zwłaszcza w czasie okupacji hitlerowskiej) odmawiali jakichkolwiek związków z Niemcami, uważając się za Holendrów.
Obecnie około l % mieszkańców posługuje się tym językiem.
Dla przykładu przedstawiamy tekst modlitwy OJCZE NASZ w języku wilamowskim.
Ynzer Foter, du byst ym hymuł
Daj noma żuł zajn gywajt
Daj Kyngrajch żuł do kuma
Daj wyła zuł zajn y m hymuł an uf der aot
dos ynzer gywynłichys brut gao yns haojt
an fercaj yns ynzer siułda
wi wir aoj fercajn y ynzyn siułdigia
ny łat yns cyn zynda
zunder kaonst yns reta fum nistguta
/Do Dajs ej z Kyngrajch an dy maocht ans łaowa uf inda/ /Albowiem Twoje jest królestwo i moc i chwała/
Amen.
W Wilamowicach urodził się Św. Józef Bilczewski - kanonizowany w 2005 r. arcybiskup Lwowa, a ze Starej Wsi pochodzi obecny Arcybiskup Warszawski ks. Kazimierz Nycz.W ramach 18 Biesiady w Kościele Trójcy Przenajświętszej w Wilamowicach odbyła się Msza św. w intencji zmarłych:
- Janusza Kalinowskiego (1934-2007) – założyciela Koła Związku Górnośląskiego w Katowicach – Wełnowcu i pomysłodawcy Biesiad Krajoznawczych Związku Górnośląskiego,- ks. Prałata dr Jerzego Pawlika (1919-2009) – urodzonego w Katowicach – Józefowcu „przewodnika przewodników”: duszpasterza środowisk turystycznych i polonijnych w Europie środkowo - wschodniej, członka Rady Episkopatu Polski ds. Migracji, Turystyki i Pielgrzymek, krajowego koordynatora pielgrzymek pieszych, badacza dziejów Kościoła i wykładowcy seminariów duchownych, autora 66 książek, Członka Honorowego Związku Górnośląskiego, Laureata Nagrody im. Wojciecha Korfantego,
Po Mszy Św. o historii parafii opowiedział Proboszcz parafii Wilamowice (równocześnie dziekan dekanatu Wilamowickiego) ks. Prałat Michał Boguta. Dużą część jego opowieści zajęły opisy cudów, które były podstawą do beatyfikacji (2001) i kanonizacji (2005) Św. Józefa Bilczewskiego. W 1988 roku miejscowy rzeźbiarz amator Kazimierz Danek wyrzeźbił dla kościoła stacje Drogi Krzyżowej, ujawniając przy tym swój wielki talent. Obecnie większość wystroju kościoła, w tym monumentalny ołtarz główny są jego autorstwa
W Gminnym Ośrodku Kultury, odbył się występ Regionalnego Zespołu „Wilamowice” oraz spotkanie z Tymoteuszem Królem nt. Języka wilamowskiego. Występ był niecodzienny – Tymoteusz Król opisywał kilkanaście typów strojów wilamowskich – najpierw po wilamowsku a następnie tłumaczył to na język polski. Potem nastąpiła wiązanka tańców i pieśni z Wilamowic. Ponad godzinny występ zakończyły wspólny śpiew „Sto lat” dla Ojca Tymoteusza Króla, obchodzącego swoje urodziny. Potem były długie rozmowy pomiędzy przedstawicielami Związku Górnośląskiego i Towarzystwa Kultywowania i Promowania Śląskiej Mowy "Pro Loquela Silesiana" a Wilamowiczanami.
W Starej Wsi zwiedziliśmy (właśnie remontowany) kościół drewniany z XVI w. (pierwszy kościół w tym miejscu postawiono w XIV w.) – opowiedział nam o nim Proboszcz ks. Grzegorz Then. Zwiedziliśmy też niezmiernie interesujące Muzeum w budynku parafii, gdzie zdeponowanych jest na czas remontu wiele arcydzieł i relikwii, które wcześniej były w kościele. Zbiory nie dotyczą tylko dewocjonaliów – jest tam wiele cennych materiałów historycznych z regionu.
W Biesiadzie wzięło udział 55 osób dorosłych (m.in. Prezes Związku Józef Buszman, prezesi: Koła Wełnowiec - Józefowiec Karol Rusecki i bractwa turystycznego Grzegorz Górka oraz m.in. Bernadeta Szymik-Kozaczko z Podlesia z rodzinami, Ślązak Roku 2006 Leszek Jęczmyk z Bogucic, Andrzej Szczeponek z Pszowa-członek zarządu Towarzystwa Kultywowania i Promowania Śląskiej Mowy "Pro Loquela Silesiana") i 1 dziecko (Zosia Loret z Mysłowic - Brzezinki). Najwięcej uczestników było z Koła Wełnowiec - Józefowiec. Koło to ufundowało uczestnikom mini-przewodnik i zbiorowe zdjęcie z Biesiady.
W powyższych opisach wykorzystano materiały ze stron internetowych Miasta i Gminy Wilamowice i działających tam stowarzyszeń.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz