Bractwo Turystyczne Związku Górnośląskiego

Przy pięknej pogodzie, w sobotę 1 października 2011 r. odbyła się XX Biesiada Krajoznawcza Związku Górnośląskiego im Janusza Kalinowskiego. Biesiada odbyła się w Gliwicach w ramach Górnośląskich Dni Dziedzictwa 2011 r.- za pośrednictwem Młodzieży Górnośląskiej przejazd autokarem i koszta zwiedzania pokrył Marszałek Województwa Śląskiego. Bezpośrednie prace organizacyjne wykonały: Koło Związku Górnośląskiego w Katowicach Wełnowcu (Karol Rusecki, Edward Grządziel i Renata Gottschling), które zamówiło autokar, ufundowało materiały krajoznawcze i pamiątkowe zdjęcia oraz Bractwo Turystyczne Związku Górnośląskiego (Grzegorz Górka i Ludwik Durka), które przygotowało i przeprowadziło zwiedzanie Gliwic.

Historia miasta Gliwice, liczącego w 2011 r. ponad 195 tys. mieszkańców:

1276 – pierwsza wzmianka o mieście Gliwice,

1281 - Ziemię Gliwicką odziedziczył książę bytomsko - kozielski Kazimierz II - w 1289 złożył on hołd lenny królowi Czech Wacławowi II,

1327 - książęta górnośląscy zostali lennikami króla czeskiego Jana Luksemburskiego, w wyniku nie przyjęcia hołdu w 1323 r. przez Władysława Łokietka

1430 – Gliwicami włada pretendent do tronu czeskiego książę Zygmunt Korybutowicz,

1431 - wybudowanie murów obronnych, książę oleśnicki Konrad VII Biały zdobywa miasto i niszczy zamek,

1532 – umiera książę Jan II Dobry ostatni piastowski władca ziemi opolsko-raciborskiej (także Gliwic), księstwo dostaje się pod panowanie Hohenzollernów, jako lenników czeskich,

1557 – wydzierżawienie Państwa Gliwickiego przez Fryderyka von Zetritz (Certycz),

1569 – wykupienie przez radę miejską od Fryderyka von Zetritz praw książęcych nad Państwem Gliwickim, zapewnia to Gliwicom prawa wolnego miasta królewskiego podległego koronie czeskiej,

1587 – biskup wrocławski, Wyższy Starosta Śląska Andrzej von Jerin wydaje dokument, w myśl którego obywatelami miasta Gliwice mogą być jedynie katolicy,

1601 – pożar niszczy całe miasto wraz z przedmieściami,

1626 – nieskuteczne oblężenie miasta przez protestanckich Duńczyków pod wodzą Ernsta von Mansfelda podczas wojny trzydziestoletniej (1618-1648),.

1629 – nadanie nowego herbu miastu przez cesarza Ferdynanda II,

1683 – przez miasto przeszły wojska króla Jana III Sobieskiego idące na odsiecz Wiednia, natomiast król zatrzymał się w klasztorze przy kościele Podwyższenia Krzyża Świętego,

1711 - pożar miasta,

1742 – miasto w granicach Prus,

1796 – uruchomienie pierwszego na kontynencie europejskim wielkiego pieca opalanego koksem w "Królewskiej Hucie" hrabiego Fryderyka Redena;

1804 – ukończono budowę Kanału Kłodnickiego,

1813 10 marca – Friedrich Wilhelm III, król pruski, podczas pobytu we Wrocławiu podpisuje akt fundacyjny Żelaznego Krzyża. Odznaczenie to, zaprojektowane przez Karla Friedricha Schinkela, odlewane było w Królewsko-Pruskiej Odlewni w Gliwicach,

1826 – powstanie pierwszej drukarni w mieście,

1845 – budowa dworca i linii kolejowej łączącej Gliwice z Opolem i Wrocławiem,

1848 – powstanie huty "Hermina", obecna nazwa to "Huta Łabędy",

1851 – pierwszy bank w Gliwicach,

1861 – rozpoczęcie pracy gazowni miejskiej,

1868 – powstają Zakłady Huldschinsky'ego, w późniejszym okresie noszące nazwę "Huta 1-go Maja", a następnie "Huta Gliwice",

1880 – otwarcie Palmiarni Miejskiej,

1894 – pierwsza konna linia tramwajowa w centrum miasta oraz parowa poza centrum,

1898 – pierwsze w Europie tramwaje elektryczne z napędem na wszystkie cztery osie wożą pasażerów,

1899 – teatr w Gliwicach rozpoczyna działalność,

1905 – powstaje muzeum w Gliwicach,

1912 – pracować zaczyna kopalnia "Gliwice",

1916 – nowo otwarta "Koksownia Gliwice" rozpoczyna produkcję,

1921 – powstaje dom tekstylny "Seidenhaus" przy skrzyżowaniu ulicy Zwycięstwa z aleją Przyjaźni, za realizacje odpowiedzialny jest światowej sławy architekt modernistyczny Erich Mendelssohn,

1921 20 marca – plebiscyt decydujący o przynależności państwowej regionu. 21,09% głosujących opowiada się za Polską. Mocą decyzji Rady Ambasadorów Gliwice pozostają w Rzeszy, lecz granica z Polską przebiega w odległości kilku kilometrów od śródmieścia,

1924 – z połączenia teatrów Gliwic, Zabrza i Bytomia powstaje Teatr Trzech Miast, który od 1927 roku zmienia nazwę na Teatr Górnośląski,

1925 – początek pracy dwumasztowej radiostacji przy ulicy Radiowej,

1927 – przyłączenie do Gliwic Ligoty Zabrskiej, Sośnicy, Wójtowej Wsi i Żernik,

1928 – zbudowano hotel "Haus Oberschlesien" (pol. "Dom Górny Śląsk") – obecnie Urząd Miejski,

1931 - 5 lipca - wizyta sterowca Graf Zeppelin, na którego przywitanie na lotnisku gliwickim zjawiło się ponad 200 tys. ludzi w tym około 20 tys. z Polski i Czechosłowacji,

1935 – zbudowano nową radiostację gliwicką przy ulicy Tarnogórskiej,

1938 – ukończono budowę Kanału Gliwickiego,

1939 31 sierpnia – sfingowany napad na radiostację gliwicką,

1945 23/24 stycznia – Gliwice zostały jako pierwsze z dużych miast niemieckiego Górnego Śląska, zajęte przez Armię Czerwoną, przyłączenie Gliwic do Polski po 203 latach rządów niemieckich (1742-1871 - pruskich), przybycie do miasta Polaków z Kresów Wschodnich, Gliwice stają się znacznym skupiskiem Kresowian, otwarto Politechnikę Śląską, powstanie klubu Piast Gliwice,

1951 – przyłączenie do Gliwic Starych Gliwic,

1964 – przyłączenie do Gliwic Łabęd i Czechowic,

1975 – przyłączenie do Gliwic Wilczego Gardła,

1998 30 stycznia – otwarcie Palmiarni Miejskiej po remoncie, październik – otwarcie fabryki Opla,

1999 17 czerwca – wizyta Papieża Jana Pawła II oraz spotkanie z gliwiczanami na lotnisku,

2003 4 grudnia – otwarto odcinek autostrady A4 z Nogowczyc do Kleszczowa, 2005 styczeń – otwarto odcinek autostrady A4 od węzła Sośnica w Gliwicach do Chorzowa, październik – otwarto odcinek autostrady A4 od węzła Sośnica w Gliwicach do węzła Kleszczów,

2009 1 września – zawieszenie kursowania tramwajów na odcinku od zajezdni tramwajowej do pętli znajdującej się na terenie dzielnicy Wójtowa Wieś po 115 latach ich obecności na gliwickich ulicach,

2010 Podczas powodzi w nocy z 17 na 18 maja Kłodnica wylała w centrum i zalała miasteczko akademickie. Woda zalała między innymi Wydział Mechaniczny Technologiczny i Bibliotekę Politechniki Śląskiej.

Dużą rolę w dziejach gospodarczych Gliwic odegrały kanały:

Kanał Kłodnicki (niem. Klodnitzkanal) – droga wodna zbudowana w latach 1792-1822, do transportu węgla z Zabrza (z kopalni Luiza) oraz z Królewskiej Huty (dziś Chorzów), z kopalni Król do Gliwic i dalej na zachód. W l. 1788-9 roku opracowano projekt kanału o długości 46 km z Gliwic do Koźla. Podobno inicjatorem budowy był król pruski Fryderyk Wilhelm II. Największe zasługi w budowie kanału położyli: Fryderyk von Reden oraz John Baildon, który wykonał część projektów. Budowa rozpoczęła się w 1792, ale wylewy Kłodnicy i braki funduszy spowodowały znaczne przedłużenie budowy. Eksploatację kanału rozpoczęto 20 lipca 1806 roku jednak całkowite zakończenie budowy nastąpiło dopiero w 1822 roku. Dla upamiętnienia budowy kanału tworzącego poprzez Odrę połączenie Gliwic z Morzem Bałtyckim na gliwickim rynku, obok ratusza postawiono fontannę z Neptunem autorstwa Johannesa Nitschego. Kanał miał 46 km długości, 12 m szerokości i głębokość 1,6 m. Na trasie kanału znajdowało się 18 śluz, początkowo drewnianych, a po zakończeniu kampanii napoleońskiej, po 1814 r., przebudowanych na murowane (zakończenie przebudowy: rok 1822). W następnych latach Kanał Kłodnicki przedłużono do Zabrza, gdzie został połączony z Główną Kluczową Sztolnią Dziedziczną kopalń "Królowa Luiza" w Zabrzu i "Król" W Królewskiej Hucie. Dla pokonania różnic poziomów w tym odcinku Kanału zbudowano 2 pochylnie. Początkowo barki na kanale były holowane przez ludzi („burłaków”), od połowy XIX wieku przez konie a pod koniec I wojny światowej wprowadzono ciąg parowy.

Gliwicki port znajdował się w centrum miasta (pomiędzy obecnymi ulicami Dworcową i Zwycięstwa). W 1897 roku do portu doprowadzono linię kolejki wąskotorowej. W tych latach wodami kanału spławiano corocznie ok. 50 000 ton towarów (głównie węgla i cynku). Kanał Kłodnicki odegrał znaczną rolę w rozwoju dziewiętnastowiecznego Śląska, ale jego znaczenie zaczęło maleć po wybudowaniu kolei żelaznej z Wrocławia do Mysłowic (1845), a przewożony tonaż zmalał dziesięciokrotnie. W XX wieku był już przestarzały. Kanał miał niską przepustowość, a koszty transportu nim towarów były wysokie. W 1916 roku w związku z zakończeniem eksploatacji sztolni w "Królowej Luizie" zasypano odcinek kanału łączący Gliwice z Zabrzem. W latach trzydziestych XX wieku postanowiono zbudować nowy kanał równoległy do Kanału Kłodnickiego (Kanał Gliwicki). Jego budowę rozpoczęto w 1934 roku. W 1936 roku zamknięto port i zasypano w większej części koryto Kanału Kłodnickiego w centrum Gliwic (w centrum miasta nadal zachowały się dwa mosty nad zasypanym korytem kanału). Ostatnie fragmenty Kanału Kłodnickiego zostały zasypane w 1953 r. Do dziś zachował się jedynie dolny odcinek o długości 3,55 km z dwiema śluzami.

Kanał Gliwicki (niem. Gleiwitzer Kanal, Oberschlesischer Kanal, Adolf-Hitler-Kanal) - droga wodna łącząca rzekę Odrę z Gliwicami w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym. Powstał w miejsce starego Kanału Kłodnickiego istniejącego do 1937 roku. Początek kanału znajduje się w Kędzierzynie-Koźlu na 98,00 kilometrze rzeki Odry, natomiast koniec kanału w basenie portowym Portu Gliwice. Długość kanału 40,60 km, maksymalna głębokość 3,50 m, różnica poziomów wody na początku i końcu kanału wynosi 43,60 m. Pokonanie tego poziomu wody przez jednostki pływające reguluje 6 śluz wodnych: Śluza Łabędy - różnica poziomów: 4,20 m, Dzierżno - 10,30 m, Rudziniec - 6,25 m, Sławęcice - 6,25 m, Nowa Wieś - 6,20 m, Kłodnica - 10,40 m. Kanał żeglugowy wykonany jest częściowo w wykopie, a częściowo w nasypie. Jego szerokość waha się od 38,00 m w wykopie do 41,00 m w nasypie.

Kanał Gliwicki został zbudowany w latach 1935–1939, uroczyście oddany do użytku 8 grudnia 1939 a uruchomiony w 1941. Około dwóch kilometrów poniżej śluzy Nowa Wieś, znajduje się tak zwany "syfon Kłodnicy". Jest to "bezkolizyjne skrzyżowanie" Kanału Gliwickiego i rzeki Kłodnicy, która przepływa pod kanałem.

W XX Biesiadzie udział wzięło 47 osób: Wiceprezes Związku z małżonką (Barbara Buszmanowa , Józef Buszman ) oraz Karol Rusecki, Helena Brocka, Renata Gottschling, Urszula Sewielska, Janina Górka, Grzegorz Górka, Edward Grządziel, Leszek Jęczmyk, Barbara Kaszowska, Jan Kaszowski, Bibianna Koloch, Maria Mozduniewicz, Jerzy Mozduniewicz, Alojzy Pyszik , Stefan Stypa, Ludwik Durka, Sylwester Pitas, Stefania Korzeczek, Marian Korzeczek, Bogusława Hałat, Piotr Hałat, Ewa Wyciślik, Jakub Wyciślik, Grażyna Piątek, Ewa Nowak, Olgierd Wiśnicki, Zofia Myga, Krzysztof Myga, Janusz Myga, Tadeusz Osiński, Jolanta Osińska, Bożena Stefanek, Maria Grabowska, Danuta Stoj, Zofia Rogowska, Alina Świątkowska, Maryla Śliwa, Urszula Wójcik, Renia Szafraniec, Barbara Stefańska, Zygmunt Bracławik, Łucja Staniczek, Halina Nocoń, Gizela Stabińska, Iwona Cieślar. Spośród wymienionych wyżej, 15 osób to członkowie Koła Wełnowiec, po 4 osoby z Bractwa Oświatowego i Koła Świętochłowice, po 2 osoby z Rudy Śl. i Piekar Śl. i Koła Katowice-Śródmieście, 12 przewodników turystycznych z Katowic i Zabrza oraz kilka osób, które dowiedziały się o Biesiadzie z internetu.

Zrealizowano prawie cały zapowiedziany program Biesiady::

- zwiedzanie historycznej Radiostacji w Gliwicach (miejsce sławetnej prowokacji - jednego z pretekstów napaści hitlerowskiej na Polskę w 1939 r.), uruchomionej w 1935 r. ze 111 m modrzewiowym masztem o belkach połączonych 16 tysiącami mosiężnych śrub,

- zwiedzanie Palmiarni Miejskiej - pierwsze szklarnie na terenie obecnego Parku Chopina powstały już około 1880 r. Obecna palmiarnia powstała w 1924 i od tego czasu była wielokrotnie przebudowywana, w palmiarni jest ponad 6000 egzotycznych roślin z różnych stron świata,

- spacer ulicami Zwycięstwa i Wyszyńskiego (m.in. Ratusz z lat 30-tych XX w. d. hotel "Haus Oberschlesien" - przed nim fontanna z trzema faunami z 1928 r. projektu H. Damanna, woj. Sąd Administracyjny - d. zarząd dóbr Ballestremów),

- zwiedzanie neorenesansowej Willi Caro z XIX w., d. własność przemysłowca Oskara Caro -główna siedziba Muzeum Gliwickiego,

- spacer przez teren d. gliwickiej synagogi - spalonej przez hitlerowców w czasie "nocy kryształowej" w 1938 r.,

- odwiedzenie najstarszego w Gliwicach gotyckiego Kościoła Wszystkich Świętych z 1279 r., po pożarach 1601 i 1711 r. wnętrza odrestaurowane w stylu barokowym,

- Rynek z XV-wiecznym klasycystycznym Ratuszem (na miejscu gotyckiego z XIII w.) – z XIX wiecznymi: fontanną Neptuna, domami m.in. b. siedziba zarządu dóbr Schaffgotschów, dom w którym urodził się Oskar Troplowitz, wynalazca m.in. kremu Nivea i pasty do zębów,

- Zamek Piastowski (d. dwór Fryderyka von Cetrycza z XIV w.),

- kościół Katedralny (decyzją Jana Pawła II Gliwice są od 1992 r. siedzibą diecezji) pw św. Apostołów Piotra i Pawła z lat 1886-1900, z najlepszymi na Górnym Śląsku organami firmy Rieger-Mocker,

- spacer obok eklektycznego ("gotyk piękny" - historyzm z elementami neogotyku) gmachu Poczty Głównej z lat 1903-1906.

Tylko częściowo udało się zwiedzić teren d. KWK „Gliwice”(„Nowe Gliwice”) - do Muzeum Odlewnictwa już nas nie wpuszczono gdyż zjawiliśmy się tam dopiero ok.15.50 (muzeum było czynne do 16.00). Pięknie odnowione budynki po dawnej kopalni "Gliwice" (z pocz. XX w. projektu Georga i Emila Zillmanów z Charlottenburga) oglądaliśmy tylko z zewnątrz - bez zwiedzenia muzeum odlewnictwa.

Z Gliwicami było związanych wiele wybitnych osobistości, oprócz już tu wymienionych m.in. polski i czeski teolog i historyk Marcin Strzoda, polski poeta, dramaturg, prozaik i scenarzysta Tadeusz Różewicz, w dzielnicy Zatorze ma swoją tablicę pamiątkową pisarz niemiecki Horst Bienek autor m.in. gliwickiej tetralogii: Pierwsza polka, Wrześniowe światło, Czas bez dzwonów, Ziemia i ogień, w Sobiszowicach urodził się b. wojewoda śląski Jerzy Ziętek, w Gliwicach urodzili się znani piłkarze Stefan Florenski, Lukas Podolski i Sebastian Boenisch, w Gliwicach żyło i tworzyło wielu znanych ludzi nauki i kultury m.in. aktorka Agata Buzek, piosenkarka Katarzyna Groniec, Julian Kornhauser – polski poeta, prozaik, krytyk literacki, znawca i tłumacz literatury serbskiej i chorwackiej, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, Roman Henryk Kurzbauer – chirurg plastyczny, poseł mniejszości niemieckiej, Jeremi Święcki - lekarz, radiolog, onkolog, dyrektor Centrum Onkologii w Gliwicach.

Mimo drobnej awarii autokaru około 18.00 zakończyliśmy Biesiadę w Katowicach.

Ostatnie zdjęcie zostało zrobione pod muzeum odlewnictwa - niech będzie ono zachętą, by w przyszłości je jednak odwiedzić.
Tekst i zdjęcia G.Górka
Kilkanaście ostatnich zdjęć (następna informacja na blogu) zostało zrobionych w muzeum odlewnictwa 3 tygodnie przez XX Biesiadą - niech będą one rekompensatą za to, że nie wpuszczono nas do muzeum i zachętą, by w przyszłości je jednak odwiedzić.